KİŞİSEL SOYAD DÜZELTİLMESİ DAVALARI

KİŞİSEL SOYAD DÜZELTİLMESİ DAVALARI

I. GİRİŞ:

Ülkemizin Osmanlı dönemine dayanan bir nüfus sistemi olmasına ve Cumhuriyet’in ilanından sonra da nüfus konusu üzerinde titizlikle durulmasına karşın en çok karşılaştığımız dava türlerinden biri de nüfus davalarıdır. Nüfus davaları içinde de en çok karşılaşılan türlerinden biri de soyad düzeltilmesi davalarıdır. Bu makalemizde kişisel soyad düzeltilmesi davalarını inceleyeceğiz.

II. KİŞİSEL NÜFUS DAVASI NEDİR:

Kişisel nüfus davası kişinin nüfustaki bir kaydının, ad, soyad, anne ve baba adı gibi kişisel kayıtlarının kendi isteği tarafından değiştirilmek üzere açtığı davalardır. Dolayısıyla bu davaların takibinde kamusal bir zorunluluk bulunmamaktadır.

III. DAVACI VE DAVALI:

Soyad düzeltme davalarında davacı kişinin kendisidir. Soyadı düzeltilecek kişi 18 yaşın altında ise anne ve babası tarafından da bu dava açılabilir. Dolayısıyla bu davaları kişinin velisi ya da yasal temsilcisi de açabilir. Davalı ise nüfus idaresidir. Bunun dışında nüfus davasının başka ilgilileri de varsa onlar da davalı olacaktır.

Soyadı düzeltilmesi davası açan kişinin nüfusta kayıtlı aile bireyleri, örneğin kardeşler ya da 18 yaşından büyük çocuklar açılan davaya asli müdahil davacı olarak katılabilirler. Bunun için asli müdahale dilekçesi vermeleri yeterlidir.

IV. GÖREVLİ MAHKEME:

5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36’ıncı maddesine göre nüfus kaydının iptali ya da düzeltilmesi davalarında görevli mahkeme asliye hukuk mahkemeleridir. Aile hukuku ile ilgili davalarsa aile mahkemelerinde görülür. Soyad düzeltme davaları da bir tür nüfus kaydının düzeltilmesi davası olduğundan asliye hukuk mahkemeleri görevlidir.

V. YETKİLİ MAHKEME:

5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36’ıncı maddesine göre nüfus kaydının iptali ya da düzeltilmesi davalarında yetkili mahkeme kaydın iptalini ya da düzeltilmesini isteyen kişinin yerleşim yeri adresinin bulunduğu yer mahkemesidir. Yukarıda belirttiğimiz gibi soyad düzeltim davaları da bir tür nüfus kaydının düzeltilmesi davası olduğundan davacının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Ancak bu yetki kanunda “kesin yetki” olarak düzenlenmemiştir. Bu nedenle yetkisiz mahkemede dava açılması durumunda yetkisizlik itirazında bulunulmadığında mahkemenin kendiliğinden yetkisizlik kararı verebilmesi mümkün değildir.

VI. HARÇ:

Soyad düzeltim davalarında davacı başvurma harcı ve peşin maktu harca tabidir. Ancak davalı nüfus idaresi harçtan muaftır. Bu nedenle dava sonunda dava davacının talebine uygun şekilde karara bağlansa bile davalı nüfus idaresi aleyhine yargılama giderlerine hükmedilmez.

VII. YARGILAMA YÖNTEMİ:

Soyad düzeltim davası bir tür kişisel nüfus davası olması nedeniyle basit yargılama usulüne bağlıdır. Dolayısıyla karşı cevap ve ikinci cevap dilekçesi hakkı bulunmamaktadır. Yine dosyanın HMK m. 150’ye göre işlemden kaldırılmasından sonra yenilenmesi durumunda tekrar işlemden kaldırılması durumunda dava açılmamış sayılır.

VIII. KİŞİSEL NÜFUS DAVALARININ AÇILMA NEDENLERİ:

Kişisel nüfus davası niteliğinde soyad düzeltim davaları çok değişik nedenlerden ötürü açılabilmektedir. Davanın açılabilmesi için davayı açmakta davacının hukuki haklı sebeplerinin bulunması gerekir. Bunlar yasada sayılmamış ancak Yargıtay içtihatları ile ortaya çıkmıştır. Haklı sebepler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

1. Nüfus kaydından farklı bir soyad ile çağrılmak,
2. Soyadının küçültücü nitelikte, gülünç, güç ya da anlamsız olması,
3. Genel örf adet ve ahlaka aykırı bir soyadı olması,

Hangi kelimelerin soyadı olarak kullanılamayacağı Soyadı Tüzüğünün 12’inci maddesinde tek tek sayılmıştır. Bu maddede sayılanlar soyadı olarak kullanılamaz.

Bunların dışında yazılım yanlışı nedeniyle de soyadı düzeltim davaları açılabilmektedir.

IX. DELİL TOPLAMA SERBESTİSİ:

Soyad düzeltim davalarında delil toplama serbestisi geçerlidir. Asliye hukuk hakimi konu ile ilgili gerek gördüğü delilleri kendisi kendiliğinden araştırabilir. Bu davalarda tanık deliline başvurulabilir. Tanık listesi verildikten sonra ikinci bir tanık listesi de verilebilir. İkinci tanık listesi verilmesine izin verilmesi nüfus kaydının tutulmasının kamu düzeni gereği olması nedeniyle mutlaka doğru şekilde düzeltilmesinin sağlanması içindir. Nüfus kayıtları mutlaka getirtilmelidir.

X. DAVANIN ESASINDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR:

Soyad düzeltim davalarında haklı sebebin varlığı mahkemece araştırılmalıdır. Haklı sebep tespit edildikten sonra bu durumun soyadın değiştirilmesi için mutlaka gerekip gerekmediği de ayrıca araştırılmalıdır.

Düzeltilmesi istenilen soyadın anlamı için Türk Dil Kurumuna yazı yazılarak anlamı hakkında açıklama istenebilir.

Soyadı değiştirilecek kişi hakkında mutlaka zabıta araştırması yapılmalıdır. Kişinin aranan kişilerden olup olmadığı bu araştırma ile tespit edilir. Kişi eğer aranan kişilerdense adli işlemlerde hata olması olasılığı ve kişinin ceza yargılamasından kaçma olasılığı bulunduğundan soyad düzeltim talebi reddedilecektir.

Soyadın değiştirilmesinden ya da düzeltilmesinden olumsuz etkilenecek kişilerde davaya müdahil olarak katılabilirler.

Nüfus Hizmetleri Yasasının 36/I-b maddesine göre aynı konuya ilişkin olarak sadece bir defa dava açılabilir. Yani soyad düzeltim davası açılmış ve davacı lehine sonuçlanmışsa bir daha soyad düzeltim davası açılamaz.

XI. YARGI YOLU:

Soyad düzeltim davalarında verilen kararlar yargı yolu olarak istinaf mahkemelerinin denetimine bağlıdır. Buna göre verilen kararlara karşı iki hafta içinde mahkemenin bağlı bulunduğu istinaf mahkemesine itiraz başvurusunda bulunulabilinir.

XII. İLAN:

Bütün nüfus davalarında verilen kararın hüküm fıkrası ilan edilir. Özellikle ad ve soyad değişikliği davalarında bu konu önemlidir. İlan verilen kararların üçüncü kişiler nezdinde geçerli olmasını sağlayacaktır. İlan masrafı da davacıdan alınır. İlan tirajı yüksen beş gazeteden birinde yapılır.

XIII. MAHKEME KARARININ YERİNE GETİRİLMESİ:

Bütün nüfus davaları kesinleşmeden itibaren 10 gün içinde kararı veren mahkeme yazı işleri müdürü tarafından o yer nüfus müdürlüğüne gönderilir. Nüfus müdürlüğü karara konu değişikliği kendisi nüfus kayıtlarına işler.